در این مقاله قصد داریم بررسی کنیم که تورم اقتصادی چیست و چگونه محاسبه می شود. تورم اقتصادی به معنای افزایش سطح عمومی قیمت کالاها و خدمات در یک دوره زمانی مشخص (معمولا یک ساله) است.
به عبارت دیگر، تورم نشان می دهد که توان خرید پول در یک دوره زمانی چگونه کاهش می یابد. در واقع تورم یک پدیده پیچیده است که می تواند اثرات مخربی بر اقتصاد و رفاه جامعه داشته باشد. برای کنترل تورم، لازم است که از ترکیبی از سیاست های پولی، مالی و ساختاری همچون کنترل نرخ بهره استفاده شود.
برای محاسبه تورم از شاخص های مختلفی استفاده می گردد، اما شاخص قیمت مصرف کننده (CPI) رایج ترین شاخص است. اگر می خواهید با تورم و تاثیرات ویرانگر آن آشنا شوید، این مقاله را مطالعه کنید.
تورم در اقتصاد چیست؟
تورم در اقتصاد به معنای افزایش مداوم و پیوسته سطح عمومی قیمت کالاها و خدمات در یک جامعه و برای یک دوره زمانی معین است. به عبارت دیگر، تورم اقتصادی نشان دهنده کاهش قدرت خرید پول در طول زمان است.
انواع تورم
تورم را می توان از جهات مختلفی دسته بندی کرد. نوع تورم می تواند به سیاست های مناسب برای مقابله با آن اشاره کند. در اینجا به چند نوع متداول از تورم اقتصادی اشاره می شود.
انواع تورم اقتصادی بر اساس شدت تورم
نکته ای که در اینجا وجود دارد این است که انواع مختلف تورم می توانند با یکدیگر همپوشانی داشته باشند. برای مثال، تورم خزنده می تواند به تورم رونده و سپس به تورم شدید تبدیل شود.
- تورم خزنده: تورمی است که در آن سطح عمومی قیمت ها به طور آهسته و با ملایمت افزایش می یابد.
- تورم رونده: تورمی است که در آن سطح عمومی قیمت ها با سرعت بیشتری افزایش می یابد.
- تورم شدید: تورمی است که در آن سطح عمومی قیمت ها با شدت و سرعت زیاد افزایش می یابد.
- ابرتورم: شدیدترین نوع تورم است که در آن سطح عمومی قیمت ها به طور افسارگسیخته افزایش می یابد.
انواع تورم بر اساس علت تورم
- تورم اقتصادی ناشی از فشار تقاضا: زمانی رخ می دهد که افزایش عرضه پول و اعتبار، منجر به تقاضای بیشتر برای خدمات و کالاها می شود.
- تورم اقتصادی ناشی از فشار هزینه: زمانی رخ می دهد که میزان کل عرضه کالاها و خدمات قابل تولید در اقتصاد کاهش می یابد.
- تورم اقتصادی ساختاری: به انتظارات تورمی مردم نسبت به افزایش قیمت ها در آینده مرتبط است.
انواع تورم بر اساس نحوه محاسبه تورم
- تورم نقطه ای: تورم نقطه ای به افزایش قیمت ها در یک دوره زمانی خاص، مثلاً از ماه قبل، اشاره دارد. به بیان ساده تر، تورم نقطه ای به افزایش قیمت ها در یک ماه یا فصل نسبت به سال قبل اشاره دارد.
- تورم سالانه: تورم سالانه به افزایش قیمت ها در یک دوره زمانی یک ساله اشاره دارد. به بیان ساده تر، تورم سالانه به افزایش قیمت ها در یک سال نسبت به سال قبل اشاره دارد.
انواع تورم اقتصادی بر اساس نوع شاخص تورم
شاخص های تورم برای اندازه گیری تغییرات قیمت کالاها و خدمات در طول زمان استفاده می شوند. هر یک از شاخص های تورم مزایا و معایب خاص خود را دارند. انتخاب شاخص مناسب برای اندازه گیری تورم نیز به هدف مورد نظر بستگی دارد. برای مثال، اگر هدف اندازه گیری تورم از دیدگاه خانوارها باشد، شاخص CPI مناسب ترین شاخص است که در ادامه آن را توضیح می دهیم. متداول ترین شاخص های تورم عبارت هستند از:
- شاخص قیمت مصرف کننده (CPI): این شاخص، میانگین وزنی قیمت سبدی از کالاها و خدمات مصرفی خانوارها را در یک دوره زمانی معین اندازه گیری می کند. CPI متداول ترین شاخص تورم است و برای محاسبه نرخ تورم سالانه و نقطه ای استفاده می شود.
- شاخص قیمت تولید کننده (PPI): این شاخص، میانگین وزنی قیمت سبدی از کالاها و خدمات تولیدی توسط بنگاه های اقتصادی را در یک دوره زمانی معین اندازه گیری می کند. PPI برای اندازه گیری تورم در بخش تولید و پیش بینی تورم در بخش مصرف استفاده می شود.
- شاخص قیمت خدمات مصرف کننده (CSPI): این شاخص، میانگین وزنی قیمت سبدی از خدمات مصرفی خانوارها را در یک دوره زمانی معین اندازه گیری می کند. CSPI برای اندازه گیری تورم در بخش خدمات استفاده می شود.
- شاخص قیمت خرده فروشی (RPI): این شاخص، میانگین وزنی قیمت سبدی از کالاها و خدمات در خرده فروشی را در یک دوره زمانی معین اندازه گیری می کند. RPI برای اندازه گیری تورم در بخش خرده فروشی استفاده می شود.
- شاخص قیمت GDP: این شاخص، میانگین وزنی قیمت تمام کالاها و خدمات نهایی تولید شده در یک کشور را در یک دوره زمانی معین اندازه گیری می کند. شاخص قیمت GDP برای اندازه گیری تورم در کل اقتصاد استفاده می شود.
نکات تکمیلی در رابطه با تورم اقتصادی
- تورم می تواند در بخش های مختلف اقتصاد به طور متفاوت باشد. به عنوان مثال، تورم در بخش خوراکی ها و مسکن معمولاً بیشتر از تورم در بخش های دیگر است.
- تورم می تواند به طور موقت یا دائمی باشد. تورم موقت معمولاً به دلیل شوک های ناگهانی مانند افزایش قیمت نفت یا بلایای طبیعی رخ می دهد، در حالی که تورم دائمی به دلیل عوامل ساختاری مانند افزایش نقدینگی یا ناکارآمدی‌های اقتصادی رخ می دهد.
نرخ تورم چگونه محاسبه می شود؟
برای محاسبه نرخ تورم اقتصادی از شاخص های مختلفی استفاده می شود که متداول ترین آنها شاخص قیمت مصرف کننده (CPI) است.
محاسبه تورم نقطه ای
برای محاسبه تورم نقطه ای، از شاخص CPI در دو دوره زمانی مختلف استفاده می شود. به طور مثال، برای محاسبه تورم نقطه ای در دی ماه 1402، از شاخص CPI در دی ماه 1401 و دی ماه 1402 استفاده می شود.
- فرمول محاسبه تورم نقطه ای:
(CPI دی 1402 – CPI دی 1401) / CPI دی 1401 * 100
محاسبه تورم سالانه
برای محاسبه تورم سالانه، از شاخص CPI در دو دوره زمانی مشابه در دو سال مختلف استفاده می شود. به طور مثال، برای محاسبه تورم اقتصادی سالانه در دی ماه 1402، از شاخص CPI در دی ماه 1401 و دی ماه 1402 استفاده می شود.
- فرمول محاسبه تورم سالانه:
(CPI دی 1402 – CPI دی 1401) / CPI دی 1401 * 100
- مثال:
فرض کنید که شاخص CPI در دی ماه 1401 برابر با 100 باشد و شاخص CPI در دی ماه 1402 برابر با 150 باشد. در این صورت:
تورم نقطه ای:
(150 – 100) / 100 * 100 = 50%
تورم سالانه:
(150 – 100) / 100 * 100 = 50%
نکاتی راجع به محاسبه نرخ تورم اقتصادی
- نرخ تورم معمولاً به صورت درصد بیان می شود.
- نرخ تورم می تواند مثبت یا منفی باشد. تورم مثبت به معنای افزایش قیمت ها و تورم منفی به معنای کاهش قیمت ها است.
- نرخ تورم در بخش های مختلف اقتصاد می تواند به طور متفاوت باشد.
دلایل ایجاد تورم در اقتصاد
دلایل متعددی برای ایجاد تورم در اقتصاد وجود دارد. برخی از این دلایل عبارت هستند از:
- افزایش نقدینگی: افزایش نقدینگی یکی از مهم ترین دلایل ایجاد تورم است. زمانی که پول در دست مردم زیاد می شود، تقاضا برای کالاها و خدمات افزایش می یابد و این امر باعث افزایش قیمت ها می شود.
- افزایش نرخ ارز: افزایش نرخ ارز می تواند باعث افزایش قیمت کالاهای وارداتی شود. این امر به طور کلی باعث افزایش سطح عمومی قیمت ها در اقتصاد می شود.
- افزایش هزینه های تولید: افزایش هزینه های تولید، مانند افزایش دستمزدها و قیمت مواد اولیه، می تواند باعث افزایش قیمت کالاها و خدمات شود.
- کمبود عرضه: کمبود عرضه کالاها و خدمات می تواند باعث افزایش قیمت ها شود.
- انتظارات تورمی: انتظارات تورمی به پیش بینی مردم از تورم اقتصادی در آینده اشاره دارد. اگر مردم انتظار داشته باشند که تورم در آینده افزایش یابد، ممکن است تقاضای خود را برای کالاها و خدمات افزایش دهند و این امر باعث افزایش قیمت ها می شود.
- عوامل سیاسی: عوامل سیاسی، مانند جنگ و تحریم، می توانند باعث افزایش تورم شوند.
- عوامل طبیعی: عوامل طبیعی، مانند سیل و زلزله، می توانند باعث کمبود عرضه کالاها و خدمات و افزایش قیمت ها شوند.
دلایل اصلی تورم در ایران
در چند دهه اخیر، کشور ایران هم جزء کشورهای با تورم بسیار بالا بوده است که همین امر باعث رکود اقتصادی در ایران شده است. به طوری که بسیاری از بنگاه های اقتصادی در ایران با مشکل مواجه شده اند و بسیاری از مردم نیز شغل خود را از دست داده اند.
کنترل تورم در ایران یک چالش بزرگ است. بنابراین برای مقابله با تورم اقتصادی، لازم است که دولت ایران اقدامات جدی و اساسی انجام دهد. تورم در ایران هم به همان دلایلی که در بالا اشاره شد، به وجود آمده است. با این وجود دو علت بسیار مهم بروز تورم در ایران عبارت هستند از:
- تحریم ها: تحریم های اقتصادی علیه ایران نیز به افزایش تورم در این کشور کمک کرده است. تحریم ها باعث شده است که ایران در صادرات نفت و سایر محصولات خود با مشکل مواجه شود. این امر به کاهش درآمدهای دولت و افزایش کسری بودجه منجر شده است.
- سوء مدیریت اقتصادی: سوء مدیریت اقتصادی نیز یکی از دلایل تورم در ایران است. دولت ایران در سال های اخیر سیاست های اقتصادی مناسبی برای کنترل تورم اقتصادی اجرا نکرده است.
دلایل بالا بودن تورم در سال 1402
در حال حاضر، در سال 1402، نرخ تورم اقتصادی در ایران همچنان بالا است. در دی ماه 1401، نرخ تورم نقطه ای به 46.7 درصد و نرخ تورم سالانه به 53.4 درصد رسید. دو دلیل دیگر برای بالا بودن تورم در سال 1402 (به جز دلایل اشاره شده در بالا)، عبارت هستند از:
- جنگ اوکراین: جنگ اوکراین باعث افزایش قیمت جهانی مواد غذایی و انرژی شده است. این امر به افزایش تورم در ایران نیز کمک کرده است.
- جنگ در فلسطین: این جنگ نیز باعث بالا رفتن تورم در ایران می شود چرا که دولت ایران، بخشی از حمایت مالی این جنگ را انجام می دهد.
پیامدهای تورم در اقتصاد یک کشور
تورم اقتصادی می تواند پیامدهای منفی متعددی برای اقتصاد یک کشور داشته باشد. برخی از این پیامدها عبارت هستند از:
- کاهش قدرت خرید: تورم باعث کاهش قدرت خرید مردم می شود. به طوری که مردم با پول خود می توانند کالاها و خدمات کمتری خریداری کنند. این امر به طور خاص به اقشار کم‌درآمد و آسیب پذیر جامعه آسیب می رساند.
- افزایش نابرابری: تورم به طور نامتناسبی به اقشار کم درآمد و آسیب پذیر جامعه آسیب می رساند. این امر باعث افزایش نابرابری در جامعه می شود.
- رکود اقتصادی: تورم می تواند باعث رکود اقتصادی شود. به طوری که بسیاری از بنگاه های اقتصادی با مشکل مواجه شده و بسیاری از مردم شغل خود را از دست می دهند.
- بی ثباتی اقتصادی: تورم می تواند باعث بی ثباتی اقتصادی شود. به طوری که سرمایه گذاران از سرمایه گذاری در کشور خودداری می کنند و مردم به پول ملی اعتماد خود را از دست می دهند.
- کاهش سرمایه گذاری: تورم می تواند باعث کاهش سرمایه گذاری در کشور شود. به طوری که سرمایه گذاران به دلیل عدم اطمینان از آینده اقتصادی، از سرمایه گذاری خودداری می کنند.
- افزایش نرخ بیکاری: تورم می تواند باعث افزایش نرخ بیکاری شود. به طوری که بنگاه های اقتصادی به دلیل مشکلات اقتصادی، مجبور به تعدیل نیروی کار خود می شوند.
- افزایش نرخ بهره: تورم می تواند باعث افزایش نرخ بهره شود. به طوری که دولت برای کنترل تورم، نرخ بهره را افزایش می دهد. این امر باعث افزایش هزینه های تولید و کاهش سرمایه گذاری می شود.
- افزایش فساد: تورم می تواند باعث افزایش فساد در کشور شود. به طوری که افراد برای جبران کاهش قدرت خرید خود، به دنبال راه های غیر قانونی برای کسب درآمد می روند.
- افزایش تنش های اجتماعی: تورم می تواند باعث افزایش تنش های اجتماعی شود. به طوری که مردم به دلیل نارضایتی از وضعیت اقتصادی، دست به اعتراضات و ناآرامی ها می زنند.
اثرات تورم بر بخش های مختلف اقتصاد
تورم می‌تواند اثرات متفاوتی بر بخش های مختلف اقتصاد داشته باشد. برخی از این اثرات عبارت هستند از:
اثرات تورم بر بخش کشاورزی
- کاهش تولید محصولات کشاورزی: تورم اقتصادی می تواند باعث افزایش قیمت نهاده های کشاورزی، مانند کود و سم و همچنین افزایش دستمزد کارگران کشاورزی شود. این امر می‌تواند باعث کاهش سودآوری بخش کشاورزی و کاهش تولید در این بخش شود.
- افزایش قیمت محصولات کشاورزی: تورم می‌تواند باعث افزایش قیمت محصولات کشاورزی برای مصرف‌کنندگان شود. این امر می تواند به ضرر اقشار کم‌درآمد جامعه باشد.
اثرات تورم بر بخش صنعت
- کاهش تولید کالاهای صنعتی: تورم اقتصادی می تواند باعث افزایش قیمت مواد اولیه و همچنین افزایش دستمزد کارگران صنعتی شود. این امر می تواند باعث کاهش سودآوری بخش صنعت و کاهش تولید در این بخش شود.
- کاهش سرمایه گذاری: تورم می تواند باعث افزایش ریسک سرمایه گذاری در بخش صنعت شود. این امر می تواند باعث کاهش سرمایه گذاری در این بخش و کند شدن رشد اقتصادی شود.
اثرات تورم بر بخش خدمات
- افزایش قیمت خدمات: تورم اقتصادی می تواند باعث افزایش قیمت خدمات، مانند خدمات آموزشی، خدمات درمانی و خدمات حمل و نقل شود. این امر می تواند به ضرر اقشار کم‌درآمد جامعه باشد.
- کاهش کیفیت خدمات: تورم اقتصادی می‌تواند باعث کاهش کیفیت خدمات در برخی از بخش ها، مانند بخش آموزش و پرورش و بخش بهداشت و درمان شود.
اثرات تورم بر بخش مالی
- کاهش ارزش پول ملی: تورم می تواند باعث کاهش ارزش پول ملی در برابر ارزهای خارجی شود. این امر می تواند باعث افزایش قیمت کالاهای وارداتی و همچنین افزایش هزینه های سفر به خارج از کشور شود.
- افزایش نرخ بهره: تورم اقتصادی می تواند باعث افزایش نرخ بهره توسط بانک مرکزی شود.
اثرات تورم بر بازارهای مالی
تورم می‌تواند اثرات متفاوت و پیچیده ای بر بازارهای مالی داشته باشد. اثرات تورم بر بازارهای مالی می‌تواند به عوامل مختلفی، مانند نوع بازار، شرایط اقتصادی و انتظارات تورمی، بستگی داشته باشد.
در نتیجه سرمایه گذاران باید قبل از سرمایه گذاری در این بازارها، به طور کامل اثرات تورم را در نظر بگیرند. سرمایه گذاران می توانند با استفاده از ابزارهای مختلف، مانند قراردادهای آتی و آپشن ها، از خود در برابر اثرات منفی تورم محافظت کنند. برخی از این اثرات عبارت هستند از:
- کاهش ارزش واقعی دارایی ها: تورم می تواند باعث کاهش ارزش واقعی دارایی ها، مانند سهام و اوراق قرضه شود. این امر می تواند به ضرر سرمایه گذاران در این بازارها باشد.
- افزایش نوسانات: تورم می تواند باعث افزایش نوسانات در بازارهای مالی شود. این امر می‌تواند سرمایه گذاری در این بازارها را برای سرمایه گذاران ریسک پذیرتر کند.
- تغییر در رفتار سرمایه گذاران: تورم می تواند باعث تغییر در رفتار سرمایه گذاران در بازارهای مالی شود. به عنوان مثال، سرمایه گذاران ممکن است به سمت دارایی هایی که به عنوان سپر تورمی شناخته می شوند، مانند طلا و املاک و مستغلات، حرکت کنند.
- اثرات بر بازارهای مختلف:
- بازار سهام: تورم می تواند باعث افزایش قیمت سهام شرکت هایی شود که از تورم منتفع می شوند، مانند شرکت‌های تولید کننده مواد اولیه. با این حال، تورم می تواند باعث کاهش قیمت سهام شرکت هایی شود که از تورم آسیب می بینند، مانند شرکت های تولید کننده کالاهای مصرفی.
- بازار اوراق قرضه: تورم می تواند باعث افزایش نرخ بهره و کاهش قیمت اوراق قرضه با نرخ بهره ثابت شود.
- بازار ارز: تورم می تواند باعث کاهش ارزش پول ملی در برابر ارزهای خارجی شود.
راهکارهای مقابله با تورم اقتصادی
از آن جایی که تاثیرات تورم بسیار فراگیر است، راهکارهای مقابله با تورم اقتصادی را نیز می توانیم به چند دسته تقسیم کنیم که در ادامه، آن راهکارها را نام برده و توضیح می دهیم.
راهکارهای کوتاه مدت
- کنترل نقدینگی: دولت می تواند با استفاده از سیاست های پولی، مانند افزایش نرخ بهره، رشد نقدینگی را کنترل کند.
- کاهش مخارج دولت: دولت می تواند با کاهش مخارج خود، کسری بودجه را کاهش دهد و از این طریق به کنترل تورم اقتصادی کمک کند.
- افزایش واردات: دولت می تواند با افزایش واردات، کمبود عرضه در بازار را جبران کند و از این طریق به کنترل تورم کمک کند.
راهکارهای بلند مدت
- افزایش تولید: دولت می تواند با حمایت از تولید کنندگان و سرمایه گذاران، تولید در کشور را افزایش دهد. این امر به افزایش عرضه کالاها و خدمات در بازار و کاهش تورم اقتصادی کمک می کند.
- کاهش وابستگی به واردات: دولت می تواند با توسعه تولید داخلی و جایگزینی واردات، وابستگی کشور به واردات را کاهش دهد. این امر به کاهش تورم در بلند مدت کمک می کند.
- اصلاحات اقتصادی: دولت می تواند با انجام اصلاحات اقتصادی، مانند افزایش رقابت در بازارها و بهبود زیرساخت ها، به افزایش کارایی اقتصاد و کاهش تورم اقتصادی کمک کند.
راهکارهای اجتماعی
- افزایش آگاهی عمومی: دولت می تواند با افزایش آگاهی عمومی در مورد تورم اقتصادی و اثرات آن، به مردم در مدیریت مخارج خود و مقابله با تورم کمک کند.
- حمایت از اقشار آسیب پذیر: دولت می تواند با ارائه یارانه و سایر حمایت های اجتماعی، به اقشار کم‌درآمد و آسیب پذیر جامعه در مقابله با تورم کمک کند.
- تقویت فرهنگ قناعت و صرفه جویی: دولت و رسانه ها می توانند با ترویج فرهنگ قناعت و صرفه جویی، به مردم در مدیریت مصرف خود و مقابله با تورم کمک کنند.
راهکارهای مقابله با تورم در ایران
راهکارهای مقابله با تورم در ایران عبارت هستند از:
- کنترل نقدینگی: اولین قدم برای مقابله با تورم اقتصادی در ایران، کنترل نقدینگی است. دولت ایران باید با سیاست های مناسب، از افزایش نقدینگی در کشور جلوگیری کند.
- رفع تحریم ها: رفع تحریم ها می تواند به افزایش درآمدهای دولت ایران و کاهش کسری بودجه کمک کند. این امر می تواند به نوبه خود به کاهش تورم در ایران کمک کند.
- اصلاحات اقتصادی: دولت ایران باید اصلاحات اقتصادی را در کشور اجرا کند. این اصلاحات باید شامل مواردی مانند افزایش رقابت در بازارها، بهبود زیرساخت ها و کاهش فساد اقتصادی باشد.
- افزایش تولید: دولت ایران باید برای افزایش تولید در کشور اقدام کند. این امر می تواند از طریق سیاست هایی مانند حمایت از تولید کنندگان و سرمایه گذاران انجام شود.
- کاهش وابستگی به واردات: دولت ایران باید برای کاهش وابستگی به واردات اقدام کند. این امر می تواند از طریق سیاست هایی مانند توسعه تولید داخلی و جایگزینی واردات انجام شود.
نکات تکمیلی راجع به راهکارهای مقابله با تورم
در ادامه به چند نکته تکمیلی راجع به راهکارهای مقابله با تورم اشاره می کنیم:
- هیچ راهکار واحدی برای مقابله با تورم وجود ندارد.
- بهترین راهکار برای مقابله با تورم، ترکیبی از سیاست های کوتاه مدت، بلند مدت و اجتماعی است.
- اثربخشی راهکارهای مقابله با تورم اقتصادی به شرایط اقتصادی و اجتماعی هر کشور بستگی دارد.
نتیجه گیری
تورم اقتصادی یک معضل بسیار بزرگ است که بخش های مختلف یک جامعه را درگیر می کند. برای محاسبه تورم از چند روش استفاده می شود که هر کدام کاربرد خاص خود را دارند. نرخ تورم در کشورهای مختلف متفاوت است. این نرخ می تواند به عوامل مختلفی مانند سیاست های پولی و مالی دولت، شرایط اقتصادی و انتظارات تورمی، بستگی داشته باشد. مقابله با تورم هم نیازمند عزم ملی و همکاری همه قوای کشور است. به این معنا که دولت، بخش خصوصی و مردم باید با همکاری یکدیگر برای مقابله با این پدیده مخرب تلاش کنند.