نرخ بهره چیست + بررسی تفاوت نرخ بهره اسمی و واقعی

نرخ بهره در بازارهای مالی معمولاً به عنوان هزینه ای که وام گیرندگان برای دریافت وام های خود از وام دهندگان پرداخت می کنند، تعریف می شود. این هزینه به صورت درصدی از مبلغ وام تعیین شده و بسته به شرایط بازار، نوع وام و عوامل دیگر متغیر است. نرخ بهره اسمی نرخی است که بدون در نظر گرفتن تورم و به طور علنی توسط بانک‌ ها برای سپرده ها و وام ها اعلام می گردد.

این در حالی است که نرخ واقعی بهره با در نظر گرفتن تورم محاسبه می شود. شما اگر به دنبال وام گرفتن یا سرمایه گذاری هستید به هیچ عنوان نباید تنها نرخ بهره اسمی را در نظر بگیرید بلکه نرخ واقعی بهره اهمیت بیشتری دارد.

نرخ بهره چیست؟

این نرخ  در بازارهای مالی به هزینه ای گفته می شود که وام گیرندگان برای قرض گرفتن پول به وام دهندگان می پردازند. این نرخ به درصد بیان می شود. از سوی دیگر این نرخ معمولاً به صورت سالانه محاسبه می شود ولی می تواند برای دوره های مختلف مانند ماهانه یا سه‌ ماهه نیز محاسبه گردد. نرخ بهره نقش مهمی در بازارهای مالی ایفا می کند. افزایش این نرخ منجر به کاهش قیمت دارایی ها، مانند سهام و اوراق قرضه می شود. کاهش نرخ مورد نظر هم تاثیر معکوس دارد.

نرخ بهره یکی از مهم ‌ترین فاکتورها در تصمیم گیری برای سرمایه گذاری است و  سرمایه گذاران باید قبل از سرمایه گذاری، این نرخ را در نظر بگیرند. این را هم اضافه کنیم که این نرخ در بازارهای مختلف متفاوت است. به عنوان مثال، interest rate وام های مسکن معمولاً پایین‌ تر از interest rate کارت های اعتباری است. عوامل مختلفی بر این نرخ تاثیر می گذارند، از جمله:

1. سیاست های پولی بانک مرکزی: بانک مرکزی با تغییر نرخ بهره پایه، می تواند interest rate در کل اقتصاد را کنترل کند.
2. عرضه و تقاضا برای پول: اگر تقاضا برای پول بیشتر از عرضه باشد، این نرخ افزایش می یابد.
3. تورم: اگر تورم بالا باشد، بانک مرکزی interest rate را افزایش می‌دهد تا تورم را کنترل کند.
4. رشد اقتصادی: اگر رشد اقتصادی بالا باشد، نرخ بهره افزایش می یابد.

رابطه بین نرخ تورم و نرخ بهره چیست؟

رابطه بین نرخ تورم و نرخ بهره معمولاً به صورت مستقیم است. به این معنی که وقتی نرخ تورم افزایش می یابد، بانک مرکزی این نرخ را افزایش می ‌دهد تا تورم را کنترل کند. و وقتی نرخ تورم کاهش می یابد، بانک مرکزی interest rate را کاهش می ‌دهد تا رشد اقتصادی را تحریک کند. دلایل این رابطه عبارتند از:

1. تاثیر این نرخ بر تقاضا برای پول: وقتی این نرخ بالا است، مردم تمایل کم تری به قرض گرفتن پول دارند و تقاضا برای پول کاهش می یابد. این کاهش تقاضا، منجر به کاهش تورم می شود.
2. تاثیر این نرخ بر هزینه های تولید: وقتی این نرخ بالا است، هزینه های قرض گرفتن پول برای شرکت ها افزایش می یابد. این افزایش هزینه ها، منجر به افزایش قیمت محصولات و خدمات می شود و تورم را افزایش می‌ دهد.

البته، این رابطه همیشه ساده نیست و عوامل دیگر، مانند رشد اقتصادی و انتظارات تورمی، نیز می توانند بر نرخ تورم و نرخ بهره تاثیر بگذارند. بانک ‌های مرکزی باید به طور دقیق این رابطه را مدیریت کنند تا ثبات اقتصادی را حفظ کنند.  در اینجا چند نمونه از رابطه بین نرخ تورم و interest rate در ایران آورده شده است:

1. در دهه 1380، نرخ تورم بالا بود و بانک مرکزی این نرخ را افزایش داد تا تورم را کنترل کند.
2. در دهه 1390، نرخ تورم کاهش یافت و بانک مرکزی این نرخ را کاهش داد تا رشد اقتصادی را تحریک کند.
3. در حال حاضر، نرخ تورم در ایران بالا است و بانک مرکزی نرخ بهره را افزایش داده است تا تورم را کنترل کند.

نرخ بهره چگونه محاسبه می شود؟

در ادامه نحوه محاسبه انواع این نرخ آمده است.

• نحوه محاسبه نرخ بهره اسمی

نرخ بهره اسمی به طور مستقیم محاسبه می شود. فرمول محاسبه آن به صورت زیر است:

نرخ بهره اسمی = (سود / اصل) * 100

سود، مبلغی است که وام گیرنده به وام دهنده برای استفاده از پول پرداخت می کند. اصل نیز مبلغی است که وام گیرنده قرض می نماید.

• نحوه محاسبه نرخ بهره واقعی

فرمول محاسبه این نوع نرخ به صورت زیر است:

نرخ بهره واقعی = نرخ بهره اسمی – نرخ تورم

نرخ تورم به میزان افزایش قیمت کالاها و خدمات در یک دوره زمانی خاص معمولاً سالانه گفته می شود.

مثال 1:

فرض کنید سود یک وام 1000 تومان و اصل وام 10000 تومان باشد. نرخ تورم نیز 5% باشد.

نرخ بهره اسمی = (1000 / 10000) * 100 = 10%

نرخ بهره واقعی = 10% – 5% = 5%

در این مثال، نرخ بهره اسمی 10% و نرخ بهره واقعی 5% است.

مثال 2:

فرض کنید سود یک وام 1000 تومان و اصل وام 10000 تومان باشد. نرخ تورم نیز 10% باشد.

نرخ بهره اسمی = (1000 / 10000) * 100 = 10%

نرخ بهره واقعی = 10% – 10% = 0%

در این مثال، نرخ بهره اسمی 10% و نرخ بهره واقعی 0% است. به این معنی که سرمایه گذار سود واقعی کسب نمی کند.

اهمیت محاسبه نرخ بهره

محاسبه این نرخ برای سرمایه گذاران و حتی برای افراد عادی که وام دریافت می کنند ضروری است. در ادامه دلایل اهمیت محاسبه Interest rate را آورده ایم:

1. محاسبه این نرخ به سرمایه گذاران در تصمیم گیری برای سرمایه گذاری کمک می کند.
2. محاسبه این نرخ به وام گیرندگان در تصمیم گیری برای قرض گرفتن پول کمک می کند.
3. محاسبه این نرخ به بانک ‌های مرکزی در مدیریت سیاست پولی کمک می کند.

چگونه از نرخ بهره در ترید استفاده کنیم؟

نرخ بهره یکی از عوامل مهمی است که می تواند بر قیمت دارایی ها در بازارهای مالی تأثیر بگذارد. تریدرها می توانند از Interest rate به روش‌ های مختلفی برای پیش‌ بینی و تحلیل بازار استفاده کنند. تأثیر این نرخ بر قیمت دارایی ها در ادامه آمده است.

• افزایش نرخ بهره:

1. کاهش قیمت سهام: افزایش نرخ بهره باعث می شود که هزینه سرمایه برای شرکت ها افزایش یابد و سود آن ها کاهش یابد. در نتیجه، قیمت سهام شرکت ها کم می شود.
2. کاهش قیمت اوراق قرضه: با افزایش Interest rate، سرمایه گذاران می توانند سود بیشتری از اوراق قرضه جدید با نرخ بهره بالاتر کسب کنند. در نتیجه، تقاضا برای اوراق قرضه با نرخ بهره پایین ‌تر کاهش می یابد و قیمت آن ها نیز کم می شود.
3. افزایش ارزش دلار: افزایش Interest rate در ایالات متحده باعث می شود که دلار آمریکا جذاب ‌تر شود و تقاضا برای آن افزایش یابد. در نتیجه، ارزش دلار آمریکا در مقابل سایر ارزها بیشتر می گردد.

• کاهش نرخ بهره:

1. افزایش قیمت سهام: کاهش نرخ بهره باعث می شود که هزینه سرمایه برای شرکت ها کاهش یابد و سود آن ها افزایش یابد. در نتیجه، قیمت سهام شرکت ها بیشتر می گردد.
2. افزایش قیمت اوراق قرضه: با کاهش Interest rate ، سرمایه گذاران می توانند سود کم تری از اوراق قرضه جدید با نرخ بهره پایین‌ تر کسب کنند.

• روش ‌های استفاده از نرخ بهره در ترید:

1. تحلیل بنیادی: تریدرها می توانند از نرخ بهره برای تحلیل بنیادی شرکت ها و اوراق قرضه استفاده کنند. به عنوان مثال، تریدرها می توانند از Interest rate برای تخمین سود آینده شرکت ها و ارزش اوراق قرضه استفاده نمایند.
2. تحلیل تکنیکال: تریدرها می توانند از نرخ بهره برای تحلیل تکنیکال بازارهای مالی استفاده کنند. به عنوان مثال، تریدرها می توانند از نرخ بهره برای شناسایی سطوح حمایتی و مقاومتی در نمودار قیمت ها استفاده نمایند.
3. معاملات آتی: تریدرها می توانند با استفاده از معاملات آتی Interest rate، از نوسانات این نرخ در آینده سود ببرند.

• نکاتی برای استفاده از نرخ بهره در ترید:

1. این نرخ فقط یکی از عوامل متعددی است که می تواند بر قیمت دارایی ها تأثیر بگذارد. تریدرها باید قبل از تصمیم گیری برای معامله، سایر عوامل را نیز در نظر بگیرند.
2. این نرخ می تواند به سرعت تغییر کند. تریدرها باید از آخرین تغییرات interest rate و تأثیر آن ها بر بازارهای مالی آگاه باشند.
3. معاملات آتی interest rate می تواند ریسک بالایی داشته باشد. تریدرها باید قبل از معامله آتی Interest rate، از خطرات این نوع معامله آگاه باشند.

انواع نرخ بهره

انواع مختلفی از interest rate وجود دارد، اما برخی از رایج ترین انواع آن عبارت هستند از:

نرخ بهره اسمی

این نرخ بهره ای است که بدون احتساب تورم ذکر شده است. در واقع نرخ اسمی بهره، نرخ بهره تعهد شده در قرارداد وام است. این نرخ معمولاً توسط وام دهنده تعیین می شود. به عنوان مثال، اگر نرخ اسمی بهره 5 درصد باشد، به این معنی است که وام گیرنده برای هر 100 دلاری که قرض می گیرد، 5 دلار سود پرداخت می کند.

• اهمیت:

1. نرخ اسمی بهره برای مقایسه نرخ‌ های مختلف و تصمیم گیری در مورد سرمایه گذاری و وام استفاده می شود.
2. نرخ اسمی بهره قدرت خرید پول شما را در طول زمان نشان نمی‌ دهد. برای محاسبه نرخ بهره واقعی باید نرخ تورم را از نرخ بهره اسمی کسر کنید.

• عوامل موثر بر نرخ بهره اسمی:

1. سیاست های پولی بانک مرکزی: بانک مرکزی با افزایش یا کاهش نرخ بهره پایه، می تواند نرخ بهره اسمی را در کل اقتصاد کنترل کند.
2. عرضه و تقاضا برای پول: اگر تقاضا برای پول بیشتر از عرضه باشد، نرخ بهره اسمی افزایش می یابد.
3. تورم: اگر تورم بالا باشد، بانک مرکزی نرخ بهره اسمی را افزایش می ‌دهد تا تورم را کنترل کند.
4. رشد اقتصادی: اگر رشد اقتصادی بالا باشد، نرخ اسمی بهره افزایش می یابد.

نرخ بهره واقعی

1. نرخ بهره واقعی نرخی است که قدرت خرید پول شما را در طول زمان نشان می‌دهد. در واقع نرخ بهره واقعی نرخ بازده واقعی سرمایه گذاری در وام است. این نرخ به نرخ بهره اسمی و نرخ تورم بستگی دارد یعنی با کسر نرخ تورم از نرخ اسمی بهره محاسبه می شود. سرمایه گذاران و وام گیرندگان باید قبل از تصمیم گیری، interest rate واقعی را در نظر بگیرند.

• اهمیت:

نرخ بهره واقعی اهمیت زیادی برای سرمایه گذاران و وام گیرندگان دارد.

1. سرمایه گذاران: نرخ واقعی بهره نشان می‌ دهد که سرمایه گذاری آن ها چقدر سود واقعی به ارمغان می ‌آورد.
2. وام گیرندگان: نرخ واقعی بهره نشان می ‌دهد که وام گیرندگان چقدر هزینه واقعی برای قرض گرفتن پول می پردازند.

• نرخ بهره واقعی مثبت:

اگر نرخ بهره واقعی مثبت باشد، قدرت خرید پول شما در طول زمان افزایش می یابد. به عبارت دیگر، پول شما در آینده بیشتر از امروز ارزش خواهد داشت.

• نرخ بهره واقعی منفی:

اگر نرخ واقعی منفی باشد، قدرت خرید پول شما در طول زمان کاهش می یابد. به عبارت دیگر، پول شما در آینده کم تر از امروز ارزش خواهد داشت.

• عوامل موثر بر نرخ بهره واقعی:

1. سیاست های پولی بانک مرکزی: بانک مرکزی با افزایش یا کاهش نرخ بهره اسمی می تواند نرخ بهره واقعی را تحت تاثیر قرار دهد.
2. نرخ تورم: نرخ تورم بر قدرت خرید پول شما در طول زمان و در نتیجه نرخ واقعی تاثیر می گذارد.
3. رشد اقتصادی: رشد اقتصادی می تواند بر تقاضا برای پول و در نتیجه نرخ واقعی تاثیر بگذارد.

• نرخ بهره کوتاه مدت

نرخ بهره کوتاه مدت نوعی است که برای وام های با سررسید کم تر از یک سال اعمال می شود. این موضوع در تضاد با نرخ بهره بلند مدت است که برای وام های با سررسید بیش از یک سال اعمال می شود. نرخ بهره کوتاه مدت توسط بانک مرکزی تعیین می شود. بانک مرکزی با افزایش یا کاهش این نوع نرخ می تواند عرضه پول را در اقتصاد کنترل کند.

نرخ بهره کوتاه مدت بر تعدادی از عوامل اقتصادی از جمله نرخ تورم، نرخ رشد اقتصادی و ارزش ارز تأثیر می گذارد. نمونه ای از نرخ کوتاه مدت نرخ وجوه فدرال است. نرخ وجوه فدرال نرخی است که بانک ها به یکدیگر برای وام های کوتاه مدت وام می دهند.

• نکاتی در رابطه با نرخ کوتاه مدت بهره

1. نرخ کوتاه مدت یک ابزار مهم سیاست پولی است که توسط بانک های مرکزی برای مدیریت اقتصاد استفاده می شود.
2. نرخ بهره کوتاه مدت می تواند بر تعدادی از عوامل اقتصادی از جمله نرخ تورم، نرخ رشد اقتصادی و ارزش ارز تأثیر بگذارد.
3. نرخ بهره کوتاه مدت می تواند به سرعت تغییر کند، بنابراین برای سرمایه گذاران و مشاغل مهم است که از آخرین تغییرات آگاه باشند.

• نرخ بهره بلند مدت

نرخ بهره بلند مدت به نرخی اطلاق می شود که برای وام ها یا اوراق قرضه ای با سررسید بیش از یک سال اعمال می شود. این نوع interest rate در مقابل interest rate کوتاه‌ مدت قرار می گیرد که برای وام ها یا اوراق قرضه ای با سررسید کم تر از یک سال اعمال می شود. عوامل موثر بر نرخ بهره بلند مدت عبارت هستند از:

1. انتظارات تورمی: اگر سرمایه گذاران انتظار تورم بالایی در آینده داشته باشند، نرخ بهره بلند مدت نیز افزایش می یابد.
2. رشد اقتصادی: اگر انتظار رشد اقتصادی قوی در آینده وجود داشته باشد، نرخ بلند مدت نیز افزایش می یابد.
3. سیاست های پولی بانک مرکزی: بانک‌های مرکزی می توانند با افزایش یا کاهش نرخ بهره کوتاه‌ مدت، بر نرخ بهره بلند مدت نیز تاثیر بگذارند.
4. ریسک اعتباری: وام ها و اوراق قرضه با ریسک اعتباری بالاتر، نرخ بهره بلند مدت بالاتری نیز دارند.

• تاثیرات نرخ بهره بلند مدت:

1. قیمت اوراق قرضه: افزایش نرخ بلند مدت، قیمت اوراق قرضه موجود در بازار را کاهش می‌ دهد.
2. سرمایه گذاری: افزایش نرخ بهره بلند مدت، می تواند سرمایه گذاری در برخی از بخش‌ ها، مانند بخش مسکن را کاهش دهد.
3. ارز: افزایش نرخ بهره بلند مدت، می تواند باعث افزایش ارزش ارز یک کشور شود.

• مقایسه نرخ بهره بلند مدت و کوتاه‌ مدت:

1. نرخ بهره بلند مدت معمولاً از interest rate کوتاه‌ مدت بیشتر است.
2. این نرخ به عوامل بلند مدت مانند انتظارات تورمی و رشد اقتصادی وابسته است ولی نرخ کوتاه مدت به سیاست های پولی بانک مرکزی و شرایط اقتصادی کوتاه‌ مدت وابسته است.
3. interest rate بلند مدت، ثبات و پیش‌ بینی پذیری بیشتری دارد ولی نرخ کوتاه مدت دارای نوسانات بیشتری است.

• نرخ بهره ثابت

نرخ بهره ثابت نوعی از این نرخ است که برای کل دوره وام ثابت می ماند. این در تضاد با نرخ متغیر است که می تواند در طول دوره وام تغییر کند. interest rate ثابت مزایا و معایب زیر را دارد:

• مزایا:

1. قابل پیش بینی: با نرخ بهره ثابت، می توانید دقیقاً بدانید که هر ماه چه مقدار باید پرداخت کنید. این می تواند به شما در بودجه بندی و برنامه ریزی مالی کمک کند.
2. ثبات: نرخ بهره ثابت از شما در برابر افزایش Interest rate در آینده محافظت می کند.
3. راحتی: با این نرخ، نیازی به نگرانی در مورد نوسانات آن و همچنین تغییر در پرداخت های ماهانه خود ندارید.

• معایب:

1. نرخ بهره اولیه بالاتر: نرخ ثابت معمولاً در ابتدا از نرخ متغیر بالاتر است. این می تواند منجر به پرداخت های ماهانه بالاتر در سال های اولیه وام شما شود.
2. عدم انعطاف پذیری: وام ها با نرخ ثابت معمولاً شامل جریمه پیش پرداخت هستند اگر قبل از پایان دوره وام خود را دوباره تامین مالی کنید.

• نمونه ای از نرخ بهره ثابت:

فرض کنید وام مسکن با نرخ بهره ثابت 4% دارید. Interest rate در طول دوره 30 ساله وام شما ثابت می ماند. این بدان معناست که شما همیشه می دانید که هر ماه چه مقدار باید پرداخت کنید.

• نرخ بهره متغیر

نرخ بهره متغیر نوعی از این نرخ است که می تواند در طول دوره وام تغییر کند. این در تضاد با interest rate ثابت است که برای کل دوره وام ثابت می ماند. نرخ متغیر معمولاً بر اساس شاخصی مانند Interest rate بین بانکی لندن (LIBOR) یا نرخ وجوه فدرال تعیین می شود. هنگامی که شاخص تغییر می کند، نرخ متغیر نیز تغییر خواهد کرد. نرخ متغیر می تواند مزایا و معایب زیر را داشته باشد.

• مزایا:

1. نرخ بهره اولیه پایین تر: نرخ بهره متغیر اغلب در ابتدا پایین تر از نرخ بهره ثابت است. این می تواند پرداخت های ماهانه شما را در سال های اولیه وام کاهش دهد.
2. انعطاف پذیری: برخی از وام ها با نرخ متغیر به شما امکان می دهد بدون جریمه جریمه وام خود را دوباره تامین مالی کنید. این می تواند مفید باشد اگر interest rate کاهش یابد.

• معایب:

1. عدم قطعیت: نرخ متغیر می تواند در طول دوره وام شما افزایش یابد. این می تواند منجر به افزایش پرداخت های ماهانه شما شود.
2. ریسک: اگر Interest rate افزایش یابد، ممکن است نتوانید پرداخت های ماهانه خود را بپردازید. این می تواند منجر به پیش فرض وام شما شود.

• نمونه ای از نرخ بهره متغیر:

فرض کنید وام مسکن با interest rate متغیر 5% دارید. شاخصی که Interest rate شما بر اساس آن است 1% افزایش می یابد. interest rate وام شما نیز به 6% افزایش می یابد. این می تواند منجر به افزایش پرداختی شما در ماه های بعدی شود.

نتیجه گیری

قبل از دریافت هر وامی باید نرخ واقعی و نرخ اسمی را محاسبه کنید. نحوه محاسبه این نرخ ها در این متن توضیح داده شد. همچنین در این مقاله توضیح دادیم که رابطه بین نرخ تورم و نرخ بهره پیچیده است و به عوامل مختلفی بستگی دارد ولی معمولا با بالا رفتن تورم، بانک مرکزی، این نرخ را نیز افزایش می دهد. البته این تنها نرخ اسمی است که بالا و پایین می شود و نرخ واقعی با واقعیت های اقتصادی و سیاسی جامعه ارتباط دارد و دستوری نیست.